Od polovine juna ulazimo u naglo zatopljenje sa izuzetno viso kim temperaturama vazduha i nižom relati vnom vlagom, bez većih padaviina. To je dovelo i do pojave pr vih ožegotina na plodovima jabuka, koje beležimo na voćnjacima bez instaliranih zaštitnih mreža, posebno na zapadnim padinama, sa dužom i inte nzivnijom insolacijom i na slabije bujnim stablima. 

Ožegotine su fiziološka oštećenja koja značajno mogu da umanje kvalitet plodova. Kao termičke povrede usled Sunčevog zračenja velikog inteziteta nastaju u letnjem periodu usled više faktora: - loše obezbedjenosti zasada vodom - visoke temperature - niske vlažnosti vazduha - pravaca redova - jače zelene rezidbe koja dovodi do naglog otkriva

nja plodova Pored smanjenja kvaliteta i veličine plodova ukupne štete zbog ožegotina uključuju i - pojačano opadanje plodova - smanjenje broja cvetova u narednoj godini - skraćenu dužinu čuvanja plodova Ožegotine se najčešće javljaju u julu i junu mesecu kada temperatura predje 30 stepeni i naročito kada posle dužih perioda oblačnog vremena nastupi vedro i toplo vreme. Masovnije se javljaju na jugo-zapadnim delovima krune i kod sorata sa tankom pokozicom.Takodje, ova osatljivost se povezuje i sa manjkom kalcijuma.

Po nekim podelama imamo tri tipa podela ožegotina:

• - - oštećenja epidermalnih i subepidermalnih ćelija koja nastaju kada temperatura površine ploda malo preko 50 stepeni. Tada tkivo nekrotira.
• - oštećenja epidermalnih ćelija i tu dolazi do promene boje povredjenog dela pokožice.
• - fotooksidativna oštećenja nastaju usled naglog izlaganja zasenjenih plodova Sunčevom zračenju.

Ova poslednja nastaju kod prejake zalene rezidbe koja se nestručno izvede a bude od ključnog značaja. Po nekim istraživanjima stepen proizvodnog rizika u Srbiji najveći je u Smederevu i Aleksandrovcu 13.2, Jagodini 12.6 i Negotinu 12.0. Takodje treba napomenuti da temperatura onih delova ploda koji su direkno izloženi Sunčevom zračenju u odnosu na temperaturu vazduha može biti i 15-18 stepeni, dok zasenjeni delovi imaju oko 8. Do ovih razlika dolazi ne samo zbog temperature vazduha već i zbog inteziteta Sunčevog zračenja, brzine vetra, inteziteta transpiracije, vlažnosti vazduha, veličine ploda... Realno gledano, štete koje nastaju kao posledica oštećenja plodova od ožegotina se mere milionskim iznosima. Zbog globalng zagrevanja i povećanja vrednosti UV zračenja u budućnosti se mogu očekivati i veći proizvodni gubici.

Marković Boban Dipl. Inž. poljoprivrede

Upravo ovih dana ušli smo u lagano zahlađenje praćeno padavinama,ali prognozni modeli nam i dalje naja vljuju vrlo sušan i topao nastavak leta. Za sada smo usprkos visokim temperaturama u drugoj polovini juna pa do druge dekade jula, imali relativno hladnije noći, te se čini da će ove godine problemi sa boje njem biti manje izraženi, osim ako se temperaturne vrednosti tokom noći ne bi značajno povećale u peri odu dozrevanja jabuka u mesecima koji slede.

Da bi bolje razumeli uticaj suše na proizvodnju jabuka-jabuka će različito reagirati na nedostatak vode u pojedinim fazama razvoja.U sušnim uslovima,nivou fotosinteze se može redukovati za 20%,a u ekstre mnima i znatno više, te se smanjuje produkcija drveta, rast i razvoj plodova.

Cvetni pupovi kod jabuke se primarno iniciraju kroz prvih 50-ak dana nakon cvatnje, tako da rani sušni period, posebno u kombinaciji sa velikim opterećenjem rodom, može rezultirati lošom inicijacijom cvetnih pupova. Rast plodova tokom prvih 50 dana od cvatnje, uglavnom je uslovljen deobom stanica u plodu, a zatim plod raste na račun proširenja tih stanica. Rana suša je najštetnija za rast plodova.     Stres izazvan sušom tokom sredine sezone smanjiti će porast izboja Glavni prirast drveta i korenovog sistema, odvija se krajem leta i u jesen, tako da će suša u ovom periodu znatnije umanjiti porast debla i korena, što je jako bitno za mlada stabla na kojima tek formiramo uzgojni oblik i koja trebaju imati dobar prirast.

Značajan deo koji definira kvalitetu plodova je i obojanost plodova, koja im daje tržišnu vrednost. U stresnim uslovima izazvanim sušom, umanjeno je i bojanje plodova. Dakle, sve što usporava fotosintezu, može rezultirati otežanim bojanjem.

Antocijani, flavonidi, karotenoidi su glavne hemijske supstance koje sudeluju u izgradnji boje. Antocijan je najbitnija supstanca u formiranju crvene boje, nalazi se u koži , te mu se količina uveća tokom dozrevanja pojedinih sorti i do 5-puta. Biohemijski put koji dovodi do proizvodnje antocijana, izrazito zavisi o dostupnosti ugljenih hidrata i enzima, tako da su okolinski uslovi u sprezi sa fiziološkim činiocima kada je reč o proizvodnji antocijana. Niske temperature noću, omogućuju bolje bojanje, jer smanjuju gubitak uglje nih ohidrata u koži ploda, reducirajući respiraciju, tako da ostaje više ugljenih hidrata za sintezu antoci jana.

Skladišna sposobnost jabuka izravno zavisi o sadržaju skroba u plodu. Skrob se u plodu nakuplja kroz period rasta ploda, a zatim se početkom dozrevanja pretvara u šećere. Pohranjeni skrob u plodu je izvor energije za tkivo ploda u skladištu, pa se jabuke ubrane sa malom rezervom skroba ne mogu dugo skladi štiti, te omekšaju pre neg to očekujemo.U ekstremno vrućim godinama izrazito je brza pretvaranja  skro ba u šećere.Isto tako fiziološke bolesti poput gorkih pega,staklavosti i pucanja plodova, mogu biti izrazito potencirane u sušnim uslovima.

Poznato je i da je opadanje plodova pred berbu uslovljeno ekološkim uslovima.Iako je atmosferske prili ke većim delom nemoguće kontrolisati, u intenzivnom uzgoju jabuka, voćari mogu provođenjem pravo vremenih agro i pomotehničkih mera uticati na znatno smanjenje potencijalnih šteta.Počevši od projekti ranja nasada sa zaštitnim mrežama i sistemom za navodnjavanje, pa preko pravilno postavljenog opterećenja rodom, provođenja zimske i letne rezidbe, izbalansirano đubrenje te odabirom najkvalite tnijih klonova. Voćari koji poseduju mreže, štete od ožegotina sveli su do prihvatljivih 5 %. Kontinuiranim navodnjavanjem i fertirigacijom uz pravodobnu hemijsko proređivanje  plodova, ostvaruju potrebnu veliči nu plodova, te izbegavaju alternacije.

Za voćare koji nemaju mreža, biće potrebno uvesti, kao obranu od sunčevih ožegotina, tretiranje plodva sa sredstvima na bazi kaolinske gline (Surround, CutiSan), na bazi emulzijskih voskova (Raynox), kalcij karbonat, koji stvaraju belu prevlaku na plodu, a ona odbija određene spektre sunčevog zračenja. 

Apcizinska kiselina je  pokazala značajne rezultate u sprečavanju šteta izazvanih sušom.Kada je reč o bo janju plodova tu je puno teže promeniti okolinske uslove po pitanju temperature i vlažnosti.Postoji mogućnost da orošavanjem pokušamo sniziti visoke noćne temperature, ali ovo je ekonomski prilično neisplativa opcija, a zahteva i enormne količine vode. Uz pravilnu pomotehniku i uravnoteženu ishranu, jedno od obećavajućih rešenja za postizanje bolje obojenosti plodova je postavljanje reflektirajućih folija na tlo između redova, čime se sunčeva svjetlost reflektira u krošnju. Dosta se može postići i odabirom klonova koje intenzivnije boje. Ako govorimo o hemijskom načinu za poboljšanje bojanja, tada je sa više ili manje uspeha zabeleženo korištenje preparata na bazi tiocijanata, daminozida, paclobutrazola i etefona.

Autor: Tomislav Soldo, dipl.ing.agr.